تاریخ ژنتیکی گوسفند

در حالی که قیمت گوشت گوسفند رو به افزایش و صنعت پشم رو به زوال است، یک بررسی جدید با استفاده از تکنیک‌های توالی ژنتیکی انجام شد تا تاریخچه پرورش و تجارت گوسفند را در طول مسیر جاده ابریشم بازنویسی کند. این بررسی به گله‌داران معاصر در کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند تا صفات ارزشمند موجود گوسفندها را که برای امنیت غذایی و اقتصادی آنها ارزشمند هستند حفظ کرده و آنها را بازیابی کنند.

یافته‌های جدید حاصل همکاری‌ بی‌سابقه دانشمندان کشورهای چین، ایران، پاکستان، اندونزی، ‌نپال، ‌فنلاند و انگلستان است. این تیم به بررسی DNA میتوکوندریایی ۴۲ نژاد گوسفند بومی مناطق آذربایجان، مولداوی، سیبری، ‌اوکرائین، ‌روسیه، قزاقستان، لهستان، فنلاند، چین و انگلستان و نیز دو نژاد وحشی گوسفند قزاقستان پرداخت. داده‌های بدست‌آمده با توالی DNA 150 نژاد از کشورهای دیگر مقایسه شد تا آنالیز ژنتیک مادری گوسفندها کامل شود. اطلاعات DNA گوسفندان معاصر را می‌توان همچون یک رکورد تاریخی خواند که اجازه می‌دهد تا ۱۰ هزار سال پیش یعنی تا زمانی را بنگریم که انسان برای اولین بار به ایجاد گله‌های دام در هلال حاصلخیز خاورمیانه دست زد.

نتایج بدست‌آمده در گوسفندهای آسیا از نظر ژنتیکی متنوع‌تر از گوسفندهای امروز اروپا است و می‌توان از این تنوع برای کمک به رمه‌داران استفاده کرد بخصوص در جاهایی مثل مغولستان و چین غربی که امروز برای اولین بار بجای تولید پشم مایل به تمرکز بر تولید گوشت می‌باشند.

دو و نه یک مهاجرت

به نظر دانشمندان توارث ژنتیکی غنی گوسفندهای آسیایی حاصل دو موج مهاجرت مجزا است. بر خلاف گذشته که فرض بر این بود یک موج مهاجرت انجام گرفته است. آنالیز DNA هزاران نمونه بافت از ۱۵۰ نژاد مختلف گوسفند از تعداد زیادی از کشورها این یافته پیشین را تأیید می‌کند که گوسفند اهلی شده برای اولین بار در هلال حاصلخیز خاورمیانه حدود ۸ تا ۱۱ هزار سال پیش اهلی شده است و این گوسفند‌ها سپس راه خود را به شرق باز کردند و از طریق راه ابریشم به چین و مغولستان امروزین رسیدند. راه ابریشم مجموعه راه‌های تجاری با طول بیش از ۶ هزار کیلومتر بود که موجب تسهیل تجارت و مهاجرت انسان بین آسیا و اروپا طی هزاران سال می‌شد. با این وجود محققین چین کشف کردند که یک موج مهاجرت دوم نیز وجود داشته است که در آن رمه‌داران از منطقه شمالی چین و مغولستان نژادهای منحصر بفرد خود را در ۵ هزار سال پیش گسترش دادند. این حیوانات بعدها راه خود را در طول جاده ابریشم به سمت غرب باز کردند که تجارت مکرر ماده‌های مولد (میش‌ها) به آنها اجازه می‌داد با نسل‌های نیاکانی خود مخلوط شده و تولید نژادهای جدید‌تری بکنند. برای مثال گفته می‌شود جنگجویان مغول زمان چنگیزخان در زمان غارت‌های خود اغلب با گوسفند‌های زنده‌ای که پشت اسب خود می‌بستند به سمت مناطق غربی آسیا می‌تاختند.

آنچه این مطالعه نشان می‌دهد این است که خط ژنتیکی گوسفند مدرن از طریق هزاران سال تجارت و آمیزش شکل گرفته که ابتدا از غرب به شرق و سپس از شرق به غرب بوده است که در نتیجه آن کلکسیون منحصر بفردی از صفات سودمند در آنها شکل گرفته است. این نکته برای پرورش‌دهندگان و تکثیرکنندگان امروزین گوسفند نیز خبر جالبی است. در دنیای دامپروری برای بدست آوردن آنچه می‌خواهید ابتدا باید بدانید چه چیزی در دست دارید. تا کنون چیز زیادی در مورد ساختار گوسفند آسیایی نمی‌دانستیم»

صفات سودمند برای تکثیر دام

یک متخصص ژنتیک مولکولی از آکادمی علوم چین و همکار انستیتو تحقیقات بین‌المللی دام معتقد است که این مطالعه مبنای اساسی برای برنامه‌های اصلاح نژادی جدید است که میلیون‌ها رمه‌دار فقیر آسیایی از آن سود می‌برند که بسیاری از آنها هم‌اکنون به دنبال نژادهایی هستند که برای تولید گوشت مناسب باشند. امروزه به دلیل توسعه شهرها و اسکان مردم در آنها نیاز به گوشت گوسفند روزافزون است. قیمت گوشت گوسفند در چین از سال ۲۰۱۱ تا کنون بیش از ۴۰ درصد افزایش داشته و لذا فرصت‌های اقتصادی مناسبی برای گله‌دارهای فقیر کشورها ایجاد شده است. ولی نژادهای گوسفند در مقیاس جهانی همچنان توسط دام‌های غالب هستند که عمدتاً برای تولید پشم توسعه یافته‌اند و قیمت پشم از سال‌ ۱۹۹۶ بطور ثابت در حال کاهش است. بعلاوه اغلب نژادهای پرورش‌یافته برای تولید گوشت امروزه در استرالیا و نیوزیلند زندگی می‌کنند که از غذاهای نسبتاً ارزان و علف‌های مرتعی انبوه این کشورها بهره می‌برند.

نوع گوسفندی که امروز در جاهایی مثل مغولستان و چین غربی مورد نیاز است حیوانی است که قوی و سخت‌جان باشد و هر روز فاصله زیادی را در جستجوی علف بپیماید. برخی گوسفندداران در حال تجربه اصلاح و تکثیر گوسفندهای محلی با گوفندهای وحشی بزرگ «آرگالی» می‌باشند. این گونه تلاقی‌ها صفات نامطلوبی را نیز به ارمغان می‌آورد. داده‌های ژنومیک و مارکرهای ژنتیکی جدید می‌تواند به عنوان راهنمایی برای این کوشش‌ها بکار رود تا صفت‌های خوب وارد گوسفند شود.

مرحله بعدی تحقیقات گوسفند بدست آوردن اطلاعات ایجادشده در این مطالعات و کاربرد آن برای ساختن یک جمعیت پایه برای برنامه‌های اصلاح نژادی است که بتواند بصورت مؤثر و کارآمد حیواناتی را در اختیار گوسفنددارهای آسیا و مناطق زیر صحرای آفریقا قرار دهد که مناسب با شرایط و تغییرات منطقه‌ای آنها باشد.

قبلاً گام‌های بلندی در تلفیق صفات مطلوب در گوسفند انجام شده است. برای مثال در کنیا امروز دانشمندان انستیتو تحقیقات بین‌المللی دام به گوسفندداران محلی کمک می‌کنند که نسخه پیشرفته‌ای از یک گوسفند مویی بومی را که توسط چوپان‌های ماسایی نگهداری می‌شود توسعه دهند. «گوسفند قرمز ماسایی»، راه حل هوشمندانه‌ای در برابر آب و هوا است و به این منظور توسعه یافته که به کشاورزان و گه‌داران کمک کند تا در برابر تغییرات آب و هوایی آفریقای شرقی مقاومت کنند. گوسفند قرمز ماسایی در برابر تنش گرمایی و بیماری‌ها عکس‌العمل خوبی دارد زیرا بطور طبیعی در برابر کرم روده‌ای مقاوم می‌باشد. آنها در مقایسه با دیگر نژادها بمراتب بهتر می‌توانند علوفه‌های با کیفیت پایین را به گوشت و شیر تبدیل کنند.

در چین و بخش‌های دیگر جهان، یک گله گوسفند کوچک، سرمایه مناسبی برای خانواده‌ها محسوب می‌شود و غذا، ‌درآمد، ‌لباس و کود برای محصولات زراعی خانواده فراهم می‌کند. امروز لازم است هر کاری انجام دهیم تا مطمئن شویم حیواناتی که آ‌نها پرورش می‌دهند دارای صفات ژنتیکی باشند که به بقا و پیشرفت گوسفندها کمک کند و گوسفنددار نیز از منبع جدید درآمد مثل بازار رو به رشد گوشت گوسفند بهره ببرد.

در سال‌ها و دهه‌های آینده بموازات اینکه با تغییرات آب و هوایی زمین، افزایش جمعیت و دیگر تغییرات مواجه هستیم، لازم است برای مقابله با شرایط متنوع و رو به تغییر دست روی بهترین صفات بگذاریم. این درست همان چیزی است که مطالعاتی از قبیل بررسی حاضر به ما می‌دهد. در واقع می‌توان گفت کارهای بیولوژیکی از این قبیل با استفاده از دانش ژنومی درست همچون کارهای علمی است که در پرتو نور انجام شود.

Burness Communications. New study rewrites genetic history of sheep: New DNA analysis of Asian sheep reveals unique diversity crucial to contemporary food and climate concerns. ScienceDaily, 1 September 2015.